Etyka lektury7
spostrzegawcze przedmiotu. Ale nie każde wyobrażenie spostrzegawcze łączy się z przekonaniem spostrzeżeniowym, lecz tylko to, które znalazło się w polu uwagi. Uwaga jako postawa poznawcza pcdmiotu jest koniecznym warunkiem powstania przekonania spostrzeżeniowego i zarazem warunkiem wystarczającym w tym sensie, że wyobrażenie spostrzegawcze, które znajdzie się w polu uwagi, nabywa siły motywacyjnej, wystarczającej dla pojawienia się przekonania spostrzeżeniowego. Podobny jest mechanizm powstawania przekonań analitycznych, opartych bezpośrednio na pojęciach, tak jak przekonania spostrzeżeniowe opierają się na wyobrażeniach spostrzegawczych. Pojęcie np. koła staje się motywem przekonania analitycznego, stwierdzającego pewne własności koła, gdy na pojęcie to zostanie skierowana uwaga jako postawa poznawrcza, dzięki której uświadamiamy sobie treść pojęcia. Stwierdzamy wówczas istnienie w kole własności zawartych w treści tego pojęcia.
Oceny wartości i oceny estetyczne powstają, jak można sądzić, w sposób analogiczny. Mianowicie motywem wydania oceny jest przedstawienie ocenianego przedmiotu zawsze i tylko, gdy osoba oceniająca zajmie względem przedmiotu swoistą postawę oceniającą, moralną lub estetyczną. Postawy te, dobrze znane moralistom i estetykom, są pokrewne uwadze jako postawie poznawczej; jak uwaga charakteryzują się zintensyfikowaniem swego pola kosztem jego zacieśnienia. Tym jednak różnią się od niej, że czynią przedstawienie motywem stwierdzenia wartości, nie zaś stwierdzenia istnienia. Tym bowiem różni się treść oceny od treści przekonania spostrzeżeniowego lub analitycznego.
Tak powstałe oceny są jednostkowe, podobnie jak przekonania spostrzeżeniowe lub przekonania analityczne, których podmiot jest wzięty in suppositione formali, tzn. w odniesieniu do abstrakcyjnego przedmiotu pojęcia. Mają one bowiem za przedmiot bądź indywiduum empiryczne, gdy przedmiot oceny jest dany w wyobrażeniu, bądź abstrakcyjny przedmiot pojęcia ogólnego, jak np. w przypadku, gdy w oparciu o analizę pojęcia szczęścia ocenia się szczęście jako dodatnio wartościowe. Zaznaczyć należy,
od razu tutaj, że od ocen jednostkowych, o których tutaj mowa, odróżniamy ich uogólnienia poniżej omawiane.
Oceny są — podobnie jak wszelkie przekonania — twierdzące lub przeczące, a zarazem prawdziwe lub fałszywe. Mianowicie prawdziwa jest ocena stwierdzająca wartość przedmiotu zawsze i tylko, jeżeli przedmiot jest wartościowy; ocena jest fałszywa w przeciwnym przypadku.
Przechodząc do następnego z kolei punktu naszego porównania stwierdzamy, że oceny są bezpośrednio uzasadnione — jak przekonania spostrzeżeniowe — tzn. stwierdzając wartość przedmiotu opieramy się na swoistości oceny, która — znów jak przekonanie spostrzeżeniowe — nie może być dowiedziona, innymi słowy — nie może stać się konkluzją dowodu dedukcyjnego. Ocena jednak może być mylna; mylne oceny — jak mylne przekonania spostrzeżeniowe — ulegają eliminacji przez sprawdzenie, tj. drogą powtarzania tego samego rodzaju ocen w rozmaitych warunkach i porównywania ich ze sobą. Umiejętność oceniania rozwija się przez ćwiczenie, jak umiejętność obserwacji (w szczególności np. umiejętność mikroskopowania lub wysłuchiwania szmerów w badaniu internistycznym). Nabycie wprawy w ocenianiu ułatwia eliminowanie mylnych ocen1.
Oceny łączy się zwykle w rozważaniach psychologicznych z uczuciami, ponieważ wchodzą one w skład uczuć estetycznych i wzruszeń. Nie byłoby jednak słuszne mniemanie, z którym spotkać się można, jakoby owe uczucia były motywami ocen. Powstawanie ocen jest wystarczająco wyjaśnione przez ujęcie, w którym przyjmuje się, że przedstawienie przedmiotu staje się motywem oceny na tle postawy oceniającej. Zajęcie tej postawy ukazuje przedmiot w takiej perspektywie, iż jego przedstawienie nabywa owej siły motywacyjnej. Natomiast nie ma ani upodobania estetycznego, ani uczucia wartości, czyli wzruszenia (jak radość, smutek, gniew), bez wydania — mniej lub bardziej wyraźnej —
395
Por. H. Elzeuberg. Estetyka juko dyscyplina teattościujajca, „Pion-, nr 10, 1936.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
16 Karolina Górniak stach, które opierają się lekturze w duchu dekonstrukcji, ale nie można ich już
ORZECZENIA SĄDOWE jako fakt prawny: Orzeczenie Sądowe każde może być faktem prawnym, ale nie każde
DSC01424 (5) nic wykazuje, oświeca rozum i dostarcza mu przedmiotu, ale nie przesłanek dowodu. Wiara
Część A. Logika w zadaniach 2) podrzędność - zachodzi wówczas, gdy każde S jest P, ale nie każde P j
WT.O 1>Z [MIERZ 801,0WIEW. wiat a na Bogu poddaje, ale nie przestaje hyc siłą, — zetknięciu się
page0095 tiRAK KOSMOLOGU. 93 ale nie dodałyby nic nowego do obrazu przekonań teologicznych, jakie wy
Nie oczekujcie od dnia tego, co mogą dać jedynie lata. Ale nie zapominajcie, że lata składają się z
P1010351 Twórcą literackiego mitu wampira jest John William Polidori. Ale nie on sam. Konieczną stał
DSC05057 c ZAGADNIENI SZCZEUÓtOW F W dcd> kacji i Przedmowie Rej nie ukrywał, że pocu którą się
wagę - do opozycji i bezruchu, ale nie ma u Grabowieckiego dynamizmu. Wydziela się pewna różnica pos
52883 str 0 191 190 OGRÓD, ALE NIE PLEWIONY Patrz, diable, gdy się i mnie toż, co musze, stanie! 40
WYGLĄD Mężczyźni noszą brody, ale nie zapuszczają wąsów, które kojarzą się
16539 RZYM 101 wolno. Śmiało, nie będzie tak strasznie. Sama się przekonasz, że z twojej decyzji wy
scandjvutmp1b8 01 400 licie z urodzenia, stan nie jest do uleczenia; łączy się on z konsty-tucyją a
CCF20091002 050 tif spostrzegł bądź wyobraził sobie, że spostrzegł,J ale nie jest świadom, że ma do
więcej podobnych podstron