P4200171

Część pierwsza. Prolegomena

wie. Uczymy się, jak siedzieć na krześle w sposób „przyzwoity" i kiedy oraz komu należy podać krzesło i poprosić, aby „spoczął". Nie przeszkadza to, że dla badaczy kultury przedmioty mogą być i bywają cennym źródłem informacji o kulturze.

Co więc jest treścią kultury pojmowanej jako międzyosobniczy przekaz pozagenetyczny?

Stanisław Ossowski uważa, że na dziedzictwo kulturowe składają się „wzory reakcji mięśniowych, uczuciowych i umysłowych", natomiast przedmioty są „korelatami dziedzictwa kulturowego" (Ossowski 1966: 64-66).

Na początku lat pięćdziesiątych dwaj znani amerykańscy antropolodzy, Alfred Louis Kroeber i Clyde May Kluckhohn, zebrali i poddali analizie ponad sto pięćdziesiąt definicji kultury, a następnie postarali się wydobyć z nich wspólną treść. W rezultacie takiej procedury stwierdzili, że „na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania" oraz że „zasadniczy trzon kultury stanowią [...] idee, a szczególnie związane z nimi wartości" (Kroeber, Kluckhohn 1950, za: Kluckhohn 1975: 32).

Tak więc za treść kultury rozumianej w podany tu sposób należy uznać wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wyrastające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania.

Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania. Wzory mogą być zarówno idealne, jak i realne.

Wzór idealny postępowania czy odczuwania to wzór, który mówi, jak postępować lub co odczuwać, a przynajmniej jakim odczuciom dawać wyraz w określonych okolicznościach. W takim rozumieniu wzorem odczuwania jest uczucie smutku na pogrzebie, a radości na weselu. Wzory idealne pełnią podobną rolę w stosunku do naszych zachowań, jak przechowywany w podparyskim S6vres wrzorzec metra w stosunku do narzędzi mierniczych. Wzory te niektórzy badacze nazywają modelami.

Wzór realny postępowania czy odczuwania to widoczne regularności zachowań członków pewnej zbiorowości. Wzory realne nie określają, jak się należy zachowywać, ale ujawniają, jak się ludzie zachowują. Takim zauważalnym wzorem zachowania jest na przykład późne kończenie dnia w Madrycie, na którego ulicach długo w noc toczy się bujne życie, w przeciwieństwie do Wiednia, który pustoszeje i zasypia przed godziną jedenastą. Oczywiście, nikogo w Madrycie nie obowiązuje późne kładzenie się spać, podobnie jak nic nie przeszkadza, by każdy, kto tylko zechce, spacerował po ulicach Wiednia nawet do świtu.

Wzory realne mogą być jawne bądź ukryte.