page0300

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

również na tworzenie nazw w grupie nazw obszarów i punktów. W nazwach traktów wyróżniają się: z jednej strony nazwy (głównie w postaci przymiotników i rzeczowników), które powstały drogą semantycznych przekształceń wyrazów pospolitych lub rzadziej — innych nazw własnych, z drugiej strony nazwy, które powstały drogą przekształceń strukturalnych przy ich włączaniu do nazewnictwa miejskiego. Najbardziej znamiennym rysem tej grupy nazw jest ich przymiotnikowa postać. W dziejach nazewnictwa miejskiego zjawisko adiektywizacji jest stale obecne, tzn. część nazw o wyjściowej formie rzeczownikowej przybiera — bądź od razu, bądź w ciągu funkcjonowania w NM — formę przymiotnikową jako najbardziej naturalną w strukturze opartej na związku określany — określający (ulica — jaka? czyja?), np. nazwa miejscowa Bielino —» nazwa ulicy Bielino —» nazwa ulicy Bielińska, nazwa posiadłości Koszyki —> nazwa ulicy Koszyki -» nazwa ulicy Koszykowa, włóka Wilka —> ulica Wilcza. Inną właściwością nazw traktów jest dzierżawczosć czy posesywnośc: zarówno umotywowana realnie, np. ul. Parysowska w Warszawie wywodząca się od nazwy posiadłości rodziny Parysów, jak też nie posiadające takiej motywacji, a mające status nazwy pamiątkowej, którą niejako „oddano w posiadanie" wybitnej jednostce, np. ul. Kościuszki, ul. Traugutta, bądź zasłużonych grup ludzi, co jest zjawiskiem częstym zwłaszcza w ostatnim okresie, np. warszawskie nazwy ulic: Armii Krajowej, Powstańców Śląskich, Powstańców Wielkopolskich, Zgrupowania „Żubr".

Trzecią grupę stanowią nazwy punktów. Jest ona pod względem nazewniczym najmniej jednolita i nie ma tak ugruntowanej tradycji, jak poprzednie. Skupia nazwy różnorodnych obiektów, z jednej strony topograficznych, takich jak: mosty, budowle, domy, wieże, baszty, bramy, kościoły, place itp., z drugiej strony obiektów użyteczności publicznej, jak: hotele, kina, teatry, kawiarnie, restauracje, sklepy itp. Obejmuje przy tym łącznie miasto historyczne i współczesną rozległą aglomerację. Na tym tle na podkreślenie zasługuje relacja zachodząca między nazwami punktów i nazwami traktów we wczesnym okresie dziejów NM — wówczas bardzo często nazwy traktów, głównie ulic, były tworzone od nazw punktów, np. kościół świętego fana ulica

świętego Jana —> ulica Świętojańska, szpital świętego Łazarza -> ulica świętego Łazarza -» ulica Łazarska, ratusz —> ulica Ratuszowa. W nowszych czasach taki kierunek nazwotwórczy jest stosunkowo rzadki.

2. Pewna niestabilność kategorialno-formalna i znaczna zmienność elementów leksykalnych. Materiał historyczny ujawnia stosunkowo liczne

296