126 Recenzje i artykuły recenzyjne
Tadeusz Kmiecik, Polskie lotnictwo wojskowe w latach 1945-1962. Organiza-
cja, szkolenie, problemy kadrowe, Wydawnictwo Akademii Obrony Narodo-
wej, Warszawa 1999, str. 496.
Recenzowana książka omawia bardzo istotny i jednocześnie mało znany oraz
słabo opracowany okres historii polskiego lotnictwa wojskowego. Generalnie był
to okres bardzo dynamicznego rozwoju organizacyjnego lotnictwa. W tym czasie,
choć plany nie były przygotowywane na miarę rzeczywistych możliwości ekono-
micznych państwa oraz technicznych i kadrowych możliwości sił zbrojnych, to
mimo wszystko na próżno szukać w historii polskiego lotnictwa drugiego takiego
okresu, któryby charakteryzował się tak dynamicznym zwiększeniem liczby jed-
nostek, jak właśnie lata omawiane w pracy Tadeusza Kmiecika, zwłaszcza okres
1950-1956. Wystarczy wspomnieć, że w 1948 r. Wojska Lotnicze dysponowały
jedynie siedmioma pułkami bojowymi, transportowym pułkiem specjalnym i jed-
ną oficerską szkołą lotniczą zaś lotnictwo Marynarki Wojennej jedną mieszaną
eskadrą lotniczą, podczas gdy na początku 1956 r. ówczesne Wojska Lotnicze
i Obrona Przeciwlotnicza Obszaru Kraju posiadały dziewięć dywizji lotniczych
(cztery dywizje lotnictwa myśliwskiego obrony przeciwlotniczej, dwie dywizje
lotnictwa myśliwskiego, dwie dywizje lotnictwa szturmowego i jedną dywizję lot-
nictwa bombowego) z dwudziestoma czterema pułkami lotniczymi, trzy samodziel-
ne pułki i siedem samodzielnych eskadr lotniczych oraz dwie oficerskie szkoły
lotnicze. W sumie przez sześć lat liczba jednostek lotniczych została zwiększona
ponad trzykrotnie.
Omawiany w recenzowanej pracy okres był także przełomowym pod wzglę-
dem technicznym, co w sposób zasadniczy rzutowało na pozostałe dziedziny roz-
woju lotnictwa. Nastąpiła w tym okresie całkowita wymiana sprzętu bojowego
0 napędzie tłokowym na sprzęt o napędzie odrzutowym, początkowo reprezento-
wanym przez stosunkowo prymitywne technicznie samoloty, które dość szybko
zastąpiono nowoczesnymi konstrukcjami o poziomie porównywalnym z najlep-
szymi samolotami na świecie.
Jednocześnie omawiany okres charakteryzował się całkowitym przejęciem
1 wdrożeniem do lotnictwa polskiego sztuki wojennej lotnictwa radzieckiego, spo-
sobów i procedur dowodzenia, a nawet swoistej kultury w tej dziedzinie oraz metod
i form szkolenia. Stało się tak pomimo bogatych własnych doświadczeń, zwłasz-
cza Polskich Sił Powietrznych i prób ukształtowania własnej oryginalnej myśli
lotniczej w latach 1947-1949 oraz ponownie w latach 1956-1963. Lata 1945-
-1962 to także okres bardzo interesujący ze względu na uprawianą wówczas w lot-
nictwie politykę kadrową Z jednej strony burzliwy rozwój organizacyjny wyma-
gał dostarczenia lotnictwu, w stosunkowo krótkim czasie, kadr o bardzo wyso-
kich kwalifikacjach, najczęściej wyższych niż w innych rodzajach sił zbrojnych,
i to w sytuacji, gdy pod wieloma względami z przyczyn politycznych zaczynano
127 Recenzje i artykuły recenzyjne
niemal od zera, zaś przewaga z drugiej strony tzw. polityki klasowej nad narodo-
wym interesem, który wymagał utworzenia m.in. nowego korpusu oficerskiego,
doprowadziła do niemal kompletnej rezygnacji z kadry przedwojennego lotnictwa
i Polskich Sił Powietrznych oraz do wielu prześladowań o charakterze politycz-
nym, w tym oficerów lub podchorążych pozyskanych już po wojnie. Polityka
kadrowa w lotnictwie była szczególnie represyjna, m.in. ze względu na powtarza-
jące się ucieczki pilotów do państw zachodnich. Nieodłączną cechą ówczesnej
polityki kadrowej była stała obecność wielu oficerów radzieckich w Wojsku Pol-
skim, w tym w lotnictwie, obecność nadmierna, mimo trudnej sytuacji kadrowej,
co dotyczyło również oficerów własnych o szczególnie wysokich kwalifikacjach.
Oficerowie ci, zajmujący najwyższe stanowiska, bądz służący jako doradcy, w spo-
sób zasadniczy wpłynęli na ówczesną myśl lotniczą szkolenie lotnicze i wiele
innych dziedzin, w tym m.in. na styl dowodzenia, obyczajowość itd., przyczynia-
jąc się nie tylko do politycznego podporządkowania Wojsk Lotniczych i Obrony
Przeciwlotniczej Obszaru Kraju, ale także do częściowej zmiany ich oblicza
ukształtowanego w okresie międzywojennym.
Ocena ogólna książki
Książkę Tadeusza Kmiecika należy zaliczyć do kategorii opracowań nowa-
torskich, ze względu na bardzo wysokie merytoryczne walory poznawcze. Zosta-
ła ona napisana przede wszystkim na podstawie zródeł archiwalnych, zgromadzo-
nych głównie w Centralnym Archiwum Wojskowym, Archiwum Instytucji Cen-
tralnych Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Archiwum Dowództwa Wojsk
Lotniczych i Obrony Powietrznej oraz zródeł, co warto podkreślić, znajdujących
się w zespołach archiwalnych nadal czekających na uporządkowanie i opraco-
wanie. W pracy autor wykorzystał także wszystkie ważne opracowania naukowe
i popularnonaukowe związane z interesującym go tematem. Zostały one wymie-
nione i scharakteryzowane we wstępie do książki.
Układ pracy należy uznać za właściwy. Jest on chronologiczno-problemowy,
co pozwoliło autorowi w odpowiedniej kolejności omówić najważniejsze proble-
my związane z rozwojem lotnictwa wojskowego, przy zachowaniu odpowiedniej
spójności pracy. Podział na trzy rozdziały jest także właściwy, a zastosowane
cezury czasowe są odpowiednie. Tematyka poszczególnych rozdziałów i podroz-
działów jest zgodna z przedstawionymi we wstępie celami pracy, a tytuły rozdzia-
łów i podrozdziałów są zgodne z ich treścią.
Cechą charakterystyczną książki są systematyczne wnioski umieszczone
w podsumowaniu poszczególnych podrozdziałów, rozdziałów i w zakończeniu pra-
cy. Wynikają one zawsze z treści pracy, są właściwie uzasadnione i w zdecydo-
wanej większości przypadków starannie udokumentowane.
128 Recenzje i artykuły recenzyjne
Ocena szczegółowa pracy
Książka nie uwzględnia przemysłu lotniczego, rozwoju konstrukcyjnego sa-
molotów, udziału jednostek lotniczych w organizacji lotnictwa cywilnego, w ak-
cjach polityczno-wojskowych przeciwko opozycji i zbrojnemu podziemiu, udzia-
łu w akcjach przeciwpowodziowych oraz zastosowania lotnictwa w różnych dzie-
dzinach gospodarki narodowej. Problematyka ta została obszernie przedstawiona
w dotychczasowej literaturze. Represje polityczne, które objęły kadrę i żołnierzy
zasadniczej służby Wojsk Lotniczych, zostały przedstawione tylko w niezbędnym
stopniu.
Literatura, która ukazywała się do 1990 r., a szczególnie publikacje dotyczą-
ce historii powojennego lotnictwa polskiego, nie wyczerpywały całości zagadnie-
nia i prezentowały tzw. historiografię oficjalną. Podkreślały głównie pomoc ra-
dziecką w organizacji i rozwoju lotnictwa polskiego. Tymczasem jest sprawą dys-
kusyjną, czy Rosjanie byli rzeczywiście zainteresowani w organizacji
nowoczesnego lotnictwa polskiego. Radziecki sprzęt lotniczy był oceniany jako
najlepszy w świecie. Jednostronnie omawiano również szkolenie lotnicze w jed-
nostkach. Nie pokazywano wielu niedociągnięć, błędów, niskiego poziomu wie-
dzy ogólnej i lotniczej kadry kierowniczej dowództw i jednostek lotniczych w
latach powojennych. Pomijano także zagadnienia dotyczące awaryjności w lot-
nictwie, spowodowanej eksploatacją przestarzałego sprzętu i nie doszkoleniem
personelu latającego i technicznego. Częste defekty silników spowodowane ukry-
tymi wadami konstrukcyjnymi oraz niewłaściwą eksploatacją, powodowały licz-
ne wypadki lotnicze. W tym czasie nie było jeszcze służby bezpieczeństwa lo-
tów, która prowadziła ich ewidencję i merytoryczną analizę. Dlatego też trudno
przedstawić dokładną liczbę katastrof i wypadków lotniczych szczególnie
w pierwszych latach powojennych. Z niepełnych sprawozdań szkoleniowych znaj-
dujących się w Centralnym Archiwum Wojskowym oraz w Archiwum Wojsk Lot-
niczych i Obrony Powietrznej wynika, że w latach 1945-1949 w pułkach lotni-
czych wraz z Oficerską Szkołą Lotniczą (bez organizującego się lotnictwa mor-
skiego) odnotowano trzydzieści osiem katastrof i kilkaset wypadków. Są to jednak
dane orientacyjne i prawdopodobnie było kilka katastrof więcej.
W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych doszło w lotnictwie do osiemdziesię-
ciu czterech katastrof. Ich przyczyną była duża zawodność ówczesnego sprzętu
lotniczego oraz niedoszkolenie pilotów i brak odpowiednich doświadczeń młodej
i szybko awansującej kadry jednostek lotniczych. Sprawy te były tajone przed opi-
nią publiczną.
W latach 1956-1962 odnotowano sto trzynaście katastrof lotniczych. Duża
wypadkowość przy wprowadzeniu na wyposażenie samolotów odrzutowych miała
miejsce we wszystkich państwach. Potwierdzają to zachodnioniemieckie siły powie-
trzne, gdzie liczba katastrof w latach sześćdziesiątych była większa niż w Polsce.
129 Recenzje i artykuły recenzyjne
O zjawisku ucieczek pilotów za granicę historiografia długo milczała, a na-
stępnie wspomniała o nich tylko w sposób marginalny. Szczególnie dotyczy to
ucieczki czterech podchorążych z Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie w 1956 r.
do Austrii na dwóch samolotach szkoleniowych Jak-18. Sprawa ta nie była dotąd
przedstawiana w artykułach publicystycznych.
Brak było także w miarę obiektywnej oceny oficerów radzieckich pełniących
służbę w lotnictwie polskim. Najmniej obiektywnie przedstawiono działalność
aparatu politycznego i pracę wychowawczą.
W książce zaprezentowano również inne problemy, które były dotychczas
w niewielkim stopniu, lub w ogóle nie uwzględniane przez historyków lotnictwa
polskiego. W szkoleniu lotniczym została przedstawiona sprawa bezpieczeństwa
lotów oraz niepublikowane dotąd zestawienie wypadków lotniczych i katastrof.
Szerzej przedstawiono problematykę modyfikacji samolotu myśliwsko-szturmo-
wego Lim-5 na podstawie niewykorzystanych dotąd przez historyków dokumen-
tów archiwalnych. Zaprezentowano również próbę oceny działalności generała
dywizji pilota Jana Freya-Bieleckiego, dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Prze-
ciwlotniczej Obszaru Kraju (dyskusyjna również obecnie). Uwzględniono przy tej
okazji niepublikowane dotąd sprawozdania z pracy podkomisji Głównego Zarzą-
du Politycznego, działającego na podstawie rozkazu ministra obrony narodowej
w Wojskach Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju w dniach
1-28 czerwca 1960 r. Okoliczności związane z odwołaniem gen. Freya-Bielec-
kiego ze stanowiska Głównego Inspektora Lotnictwa zostały naświetlone na pod-
stawie niepublikowanych dotąd wystąpień szefa Sztabu Generalnego Wojska
Polskiego generała broni Jerzego Bordziłowskiego na posiedzeniu Rady Wojsko-
wej Ministerstwa Obrony Narodowej 20 marca 1963 r. Zaprezentowane zostały
również, na podstawie sprawozdań znajdujących się w archiwach, zagadnienia
dotyczące lotnictwa radzieckiego, chińskiego i czechosłowackiego, opracowane
przez oficerów lotnictwa polskiego, wizytujących te kraje w ramach wymiany
doświadczeń.
W książce przedstawiono zagadnienia dotyczące szkolnictwa personelu lata-
jącego i technicznego, sztuki wojennej lotnictwa oraz szkolenia tego rodzaju sił
zbrojnych. Z tego względu może ona być wykorzystana do kształcenia oficerów
personelu latającego i technicznego. Praca może stanowić też materiał uzupełnia-
jący do szkolenia dowódców i sztabów lotniczych na różnych szczeblach dowo-
dzenia. Jest też cennym materiałem dla miłośników lotnictwa wojskowego.
Henryk Wcisło
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s140 148Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s113 122Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s122 125Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s63 75Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s137 140Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s105 111Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s13 27Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s5 11Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s53 61Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s132 137Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n2 s130 132Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n1 s157 165Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n1 s203 206Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n1 s213 219Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n1 s47 66Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n1 s201 202Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n1 s93 124Mazowieckie Studia Humanistyczne r1999 t5 n1 s125 156więcej podobnych podstron