DSC06371 (2)

Geneza i geologia oceanów 81

1 - szelf; 2 - stok kontynentalny i jego podnóże; 3 - morza wewnętrzne i marginalne w strefach przejściowych; 4 - wyspowe luki wulkaniczne; 5 - rowy oceaniczne; 6 — baseny oceaniczne; 7 - grzbiety podłoża oceanicznego; 8 — wyniesienia w podłożu oceanicznym; 9 - grzbiety i wypiętrzenia śród oceaniczne (strefy rozrostu); 10 - strefy oceanicznych pęknięć; 11 - strefy subdukcji na granicy płyt litosferycznych

Rys. 4.21. Mapa strukturalno-geomorfologiczna dna wszechoceanu

Źródło: Riihle, Kotliński, na podstawie danych nie publikowanych i różnych źródeł.

tynentalny graniczy z rowami oceanicznymi, poza którymi występują równie abisalne lub, jak w przypadku północno-zachodniego obrzeżenia Pacyfiku, łukowate rowy oceaniczne, odsunięte od krawędzi kontynentalnej w głąb oceanu na odległość ponad 2000 km. W takim przypadku równoległe do rowów łuki wyspowe oddzielają od oceanu morza marginalne (Morze Ochockie, Morze Japońskie, Morze Południowochińskie).

Dolne części stoków kontynentalnych i podnóża kontynentalne obejmują więc również strefy związane ze skorupą kontynentalną. Dalej występuje strefa druga, znacznie rozleglej sza, obejmująca grzbiety oceaniczne i równie abisalne [Kotliński, Musielak, 1997]. Łagodna, pagórkowata, w zasadzie monotonna, rzeźba powierzchni dna równi urozmaicona jest często obecnością wulkanicznych gór podmorskich - pojedynczych lub tworzących łańcuchy podmorskie, np. w zachodniej części Pacyfiku. W kierunku do grzbietów oceanicznych dno równi stopniowo wznosi się do średnich głębokości 2500-3000 m. Grzbiety oceaniczne mają śródoceaniczne położenie na Oceanie Atlantyckim i Oceanie Indyjskim, zaś brzeżnooceaniczne na Pacyfiku. Z reguły grzbiety oceaniczne rozcięte są wzdłuż osiowej linii tzw. dolin ryftowych, które przecięte są poprzecznie lub skośnie przez uskoki transformacyjne. Wzdłuż uskoków transformacyjnych przesunięcia dolin ryftowych sięgają nawet kilkuset km. Doliny ryf-towe odznaczają się występowaniem tektonicznie aktywnej osi rozrostu (centrum spredingu). Przykładowo, Wypiętrzenie Wschodniopacyficzne stanowi stosunkowo młode, wydłużone wyniesienie dna oceanicznego, o długości około 15000 km i szerokości od 1000 do 4000 km. Odznacza się ono, w osi rozrostu, podwyższoną aktywnością tektoniczną, wzmożonym przepływem ciepła

Odległość w tys. km 0 3 6 9

Rys. 4.22. Schemat zróżnicowania szerokości szelfu na przykładzie Oceanu Atlantyckiego

Źródło: Dutllcz, Juroszewski, 1994.