Obraz�2

190 Podstawy dydaktyki ogólnej

Te i podobne względy spowodowały, iż organizacyjną formę nauczania jednostkowego poddano ostrej krytyce już w XVI stuleciu. Od tego też czasu stale zmiejszało się jej znaczenie, a dzisiaj ma ona niemal wyłącznie postać korepetycji.^Nauczanie jednostkowe postało więc sprowadzone do formy uzupełniającej zinstytucjonalizowane nauczanie zbiorowe, powszechnie obecnie stosowane w szkolnictwie i decydujące o jego systemie organizacyjnym.

p> Nauczanie zbiorowe

Rozwój różnych gałęzi rzemiosła i handlu, dodatkowo przyspieszony dzięki wielkim odkryciom geograficznym na przełomie XV i XVI stulecia, ożywcze prądy Odrodzenia w zakresie literatury, sztuki, architektury i nauki, wreszcie reformacja i kontrreformacja oraz związana z nimi działalność publicystyczna — oto czynniki, które spowodowały pojawienie się w Europie nowych potrzeb oświatowych. Jedną z najważniejszych była potrzeba znacznego rozszerzenia zasięgu działalności ówczesnego szkolnictwa oraz zasadnicza reforma zarówno treści, jak metod i form organizacyjnych nauczania.

Jeśli chodzi o formy, to właśnie w XVI wieku uświadomiono sobie nieprzydatność nauczania jednostkowego dla realizacji tych zadań dydaktyczno-wychowawczych, które zostały podyktowane przez ówczesne życie. Wtedy też powstała przeciwstawna temu nauczaniu koncepcja edukacji zbiorowej. Jej zręby opracował i wypróbował w toku wieloletniej praktyki szkolnej strasburski pedagog — Jan Sturm, a uzasadnił ją teoretycznie i spopularyzował Jan Amos Komeński.

_System_klasowo-lekcyjny, J30 taką właśnie nazwę nadano z czasem omawianej formie nauczania zbiorowego, wykazuje następujące cechy:

* Z uczniów o tym samym lub ^zbliżonym wieku życia tworzy się odrębne klasy, których skład osobowy podlega stosunkowo nieznacznym zmianom w ciągu pełnego cyklu nauki szkolnej, wynikającym przede wszystkim z przyczyn losowych, np. przejścia ucznia do innej szkoły, albo spowodowanym drugorocznością.

* Każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania. Plan ten obejmuje różne przedmioty, przy czym każdy z nich jest realizowany w ściśle ustalonym wymiarze godzin. Porządek nauczania określonych przemiotów w poszczególnych dniach tygodnia wyznacza tygodniowy plan zajęć danej klasy.

* Podstawową jednostkę organizowanych dla uczniów zajęć dydaktyczno-wychowawczych, stanowi lekcja.

* Z wyjątkiem klas najniższych, każda lekcja poświęcona jest w zasadzie jednemu przedmiotowi, nauczania.

* Praęąuczniów na lekcji kieruje nauczyciel. On też ocenia ich postępy w nauce w zakresie danego przedmiotu i na tej podstawie (kćydujepod~końieć roku szkolnego o promowaniu lub niepromowaniu poszczególnych uczniów do następnej klasy.

System klasowo-lekcyjny, stanowiący do dzisiaj aktualną i zarazem powszechnie stosowaną odmianę nauczania zbiorowego, odznacza sie — w porównaniu z nauczaniem jednostkowym — kilkoma niewątpliwymi zaletami Ma on mianowicie bardzo przejrzystą strukturę organizacyjną, umożliwia nauczycielowi pracę równocześnie z dość dużą grupa uczniów, a oprócz tego pozwala organizować zespołowy wysiłek dzieci i młodzieży oraz ich współzawodnictwo w nauce. System ten jest nadal uważany przez wielu pedagogów za przydatny, a nawet nieodzowny dla realizacji potrzeb edukacyjnych współczesnego społeczeństwa. Dotyczy to zwłaszcza kształcenia powszechnego, którego celem jest dostarczenie wszystkim jednostkom w wieku obowiązku szkolnego jednolitych podstaw wiedzy z zakresu przyrody, życia społecznego, techniki i kultury¹.

Do_głównych wad systemu klasowo-lekcyjnego zalicza się przede wszystkim „abstrakcyjną jednorodność"lreśti nauczania, narzucanych wszystkim uczniom przez program, a także brak warunków sprzyjają-cych skutecznej indywidualizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej z dziećmi i młodzieżą.

4. Niektóre próby modernizacji systemu klasowo-lekcyjnego

Opisane w poprzednim podrozdziale formy nauczania zbiorowego, a zwłaszcza główna odmiana tego nauczania, jaką jest system klasowo-lekcyjny, poddawane były niejednokrotnie surowej krytyce. Liczne były też próby oraz eksperymenty psychologiczne i pedagogiczne, podejmowane w różnych krajach w celu jego usprawnienia. Szczególne nasilenie tych prób przypadło na początek, a zwłaszcza na lata dw udzies-te naszego stulecia. Ich celem było ..rozluźnienie" sztywnego, mało

Odmianę nauczania zbiorowego stanowił system monitorialny, zwany też od oazwisk jego twórców systemem Bella i Lancastra. System ten — obecnie już zaniechany, ale na przełomie XVIII i XIX stulecia bardzo popularny w krajach anglosaskich — polegał na tym, iż uczniowie zaawansowani w nauce, tzw. monitorzy. uczyli swoich słabszych kolegów tego, czego sami wcześniej nauczyli się od nauczyciela.